CHINY

Gdy myślimy o Chinach, myślimy o państwie - ze stolicą, granicami, jednym językiem i kulturą. Jednak wystarczy spojrzeć na mapę, by uświadomiś sobie, że Chiny to region, powierzchniowo i ludnościowo porównywalny z całą Europą. Pamiętajmy o tym, bo na taki kraj trzeba patrzeć z odpowiedniej perspektywy. Chiny przez wiele stuleci nie były jednym pańśtwem, miały wiele stolic, zmienne granice, a kulturowo i językowo były zróżnicowane podobnie jak nasz kontynent. Zanim pojawiło się pierwsze znane chińskie państwo, na całym obszarze istniało wiele społeczności, których pozostałości znajdowane są na przestrzeni tysięcy kilometrów. Zapewne każda z nich wniosła swój wkład w chińską kulturę.

(Wikipedia: kultury neolityczne)

Na obszarze Chin zlokalizowano wiele kultur neolitycznych. Najstarsza, Nanzhuangtou, sięga IX tysiąclecia. Kultury te znajdowano na całum obszarze Chin, lecz najważniejsze wiążą się ze środkowym biegiem Żółtej Rzeki, gdyż to właśnie ten rejon uznawany jest za kolebkę pierwszej chińskiej dynastii. Za bezpośrednich przodków państwa Szangów uważa się kulturę Longszan (2500-1900) oraz wywodzącą się z niej kulturę Erlit'ou (2000-1600), którą chińscy archeologowie utożsamiają z legendarną dynastią Hia (Xia).

(Wikipedia: neolit w Chinach, Nanzhuangtou, Longshan, Erlitou, dyn.Xia, dyn.Szang)

ERLITOU i ANJANG - pierwsze stolice

XIAN - cesarska stolica

PEKIN - stolica Kubilaj-chana

JEDWABNY SZLAK

Od XVI w. Szangowie budowali swe państwo prowadząc ekspansję, zarówno militarną, jak też kulturowąa. Z czasem pod ich zwierznictwem znalazło się całe dorzecze środkowego biegu Huang-he. Mieli kilka stolic, m.in. Xibo (Yanszi?), Ao (Czengczou) i Yin (Anjang). Wokół ich domeny istaniało wiele księstw plemiennych, które były lennikami królów Szang.

(Wikipedia: Chiny, lud Han, Yanszi/Xibo, Anjang/Yin)

W 1027 r. lenne plemię Czou zbuntowało się i zajęło miejsce Szangów. Przejęli po poprzednikach zarówno kulturę, jak i model państwa. Za ich panowania system feudalny znacznie się umocnił, a Konfucjusz żyjący 400 lat później, to właśnie ten okres nazywał złotym wiekiem. Główne miasta dynastii Czou to Hao (Xian) i Luojang.

(Wikipedia: dyn.Czou, Luojang, Konfucjusz)

Sytuacja znacznie zmieniła się po roku 771, kiedy najazd barbarzyńców wspieranych przez zdradzoną królową doprowadził do upadku stolicy. Dynastia przetrwała, ale bardzo osłabiona, tracąc praktycznie władzę. Do głosu doszli panowie lenni przekształcając swe posiadłości w niezależne księstwa. Rozpoczął się okres wojen między sąsiadami. Ponad 500 lat trwały wielkie kampanie, w których brały udział milionowe armie.
Dopiero w 221 roku na polu walki pozostało jedno księstwo, Tsin. Jego władca, Czeng, koronował się na cesarza, przybierając tytuł Tsin Szy huang-ti, czyli Pierwszego Cesarza Tsin. Kraj zaczęto nazywać Chinami.

(Wikipedia: Pierwszy Cesarz, kraj Tsin, dyn.Tsin, Xian/Czang-an)

Tsin Szy huang-ti przeprowadził szereg reform, mających na celu centralizację państwa: wprowadził system biurokratyczny, osłabił szlachtę, ujednolicił język urzędowy, miary, wagi i pieniądz, a nawet rozstaw osi wozów, rozbudował system dróg i kanałów. Niestety, jego rządy były wysoce autorytarne: nie pozwalał głosić innych poglądów niż jego (filozofów, głównie konfucjańskich, karał śmiercią), kazał palić wszystkie księgi niezgodne z jego koncepcją państwa. Wszystko to, jak również utrzymanie armii dokonujących dalszych podbojów, wymagało wysokich podatków wzbudzających niechęć wśród podbitej ludności. Na dodatek budowa Wielkiego Muru, który miał chronić kraj od północy przed Xiongnu (Hunami?), kosztowała jego poddanych wiele potu i krwi.
Sytuacja sprzyjało zatem buntowi. Toteż gdy Pierwszy Cesarz spoczął wreszcie w grobowcu wraz ze swą Terakotową Armią, rozpoczęły się walki o władzę. Po 5 latach Drugi Cesarz musiał oddać rządy Liu Pangowi, założycielowi dynastii Han.

(Wikipedia: Wielki Mur, Xiongnu, Terakotowa Armia)

Dynastia Han umocniła władzę cesarską m.in. poprzez osłabienie wpływów możnowładców i ustanowienie konfucjanizmu dominującą doktryną w życiu politycznym i społecznym. Chiny dynastii Han rozrosły się we wszystkich kierunkach, sięgając Wietnamu i przyłączając Koreę. W tym czasie Jedwabny Szlak stał się ważnym łącznikiem między Chinami a Rzymem, zarówno jako droga dla towarów, jak i idei (w I w. pojawił się buddyzm). Najwybitniejszym cesarzem dynastii Han był Wudi.

(Wikipedia: Liu Pang, dyn.Han, Wudi, konfucjanizm, Powstanie Żółtych Turbanów, Epoka Trzech Królestw, dyn.Sui, dyn.Tang)

Po 300 latach rządów dynastii Han cesarstwo przeżywało kryzys ekonomiczny i polityczny, czego skutkiem były bunty chłopskie. Ostatni, zwany Powstaniem Żółtych Turbanów, rozpoczął się w 184 roku. Powstańcy zostali pokonani dopiero po kilkunastu latach, jednak chaos polityczny, jaki spowodowali, zakończył rządy dynastii Han i jedność polityczną Chin. W 220 roku rozpoczęła się Epoka Trzech Królestw. Rozbicie dzielnicowe trwało praktycznie 400 lat, aż do czasów dynastii Tang.

(Wikipedia: Powstanie Żółtych Turbanów, Epoka Trzech Królestw, dyn.Sui, dyn.Tang)